iyelik (Aitlik)-Hal-Çoğul Ekleri Ekleri

1-Dımabestık ê Wahariy – İyelik (Aitlik) Ekleri

Dilbilgisi Ders-3: Dımabestêy Wahariy-Wazyêt-Zahfi / iyelik (Aitlik)-Hal-Çogul Ekleri

 

Yow Dımabestık wextag bıbêstiy nımı dıma se, eg wahar yê çoyra vaju se, ınêra vajyena “Dımabestıkê Wahariy.”
Eklendiği ismin karşıladığı varlığın kime veya neye ait olduğunu bildiren eklere denir.

 

 

• Şêxs Yow kês se:

İtadı şexs eg “Ez” a se, dımabestıkê ına  herf “ê”  wa. Ina herfı zi tenıka pêra ni bestiyena çequiyra.

İtadı;

“Ez” vera “Mı” nisyenu.  Mesela: QELEM, ın qêdıra nısyenu  Qelem-ê Mı 
              TI: Qelem-ê TI(-ın, -in, -un, -ün) Kitab-ın
              WUI ya zi OW: Qelem-ê Yİ  ya zi Qelem-ê AY

 

 

 

• Şexs zahf kêsi se:

               MA: Qelem-ê Ma
              ŞIMA: Qelemê ŞIMA
              YİN ya zi Ayi: Qelêm YİN  ya zi Qelêm AYNUN

(İtadı herfê “ê” pê çekuy ni bêstiyena. Inê holalhol bı vinên)

 

 

 

 

2.Dımabestıkun Wazyêt-Hal Ekleri:

Nımun dıma yêni.Wazyêt yin mara vuni.

 

 

 

• a) Nımı Tenıkaw se: ( Yalın Durumu) :

Yow pabestıkê ıni çinika.

Mesela: Kêyı, ber, qelem.. zê ınun.. (Inêr vuni qelem)

 

 

 

• b) Wazyêt Ramuejnayış. (Belirtme Durumu) :

Dımabestıkê ınê, cia ciadi herfun “ê-i-iy” ra vırazyêni, cia ciadi zi dımabestik nibêstiyena  çekuyuna.

Mesela: Aya qelem bıd mı. (itadı dımabestık çinika) labelê; êy şuşiy bıd mı (ıtadı; ay şuışı biyuw  êy şuşiy. Inê hol bıvinên)

.  O kalemi bana ver.                           O bardağı bana ver

.  Çakuıç bıd mı. İtadıu zi çekuyê çakuç dımabestık ni guıreta.

Çekiçi ver bana.

 

 

 

• c) Wazyêt istqamêt-(Yönelme Durumu) :

(mekteb- cumiy) İtadı dımabestık çinika.

Mesela:  Ez şına Kiye…. Ez şına Cumiy  zê ınun…

. Eve gidiyorum… Camiye gidiyorum

 

 

 

• d) Wazyêt Mendışi- (Bulunma, kalma durumu) :

Dımabestıkê ın wazyêt( d-da-dê-do) wa.  (Kiyeda,Tıwerıda, Metebda) İtadı zi, zahfiyê yidi, vêrniyê çekuiyunıd (ha-ho-hê) gereka binisiyuw. Labelê tikiy çekuiyunıdı zi (ha-ho-hê) ninısyêni.

Mesela:  Ez çahar ruêj quıd menda (İtad ha-hê-ho,  ni nısyena)

.  Dört gün dağda kaldım.     (burada ha-hê-ho, yazılmaz)

.  Tı hê kiyedê?       Ez ha Çligda   Ehmed ho çarşido

.  Evde misin?        Bingöl’deyim     Ahmet çarşıdadır.

 

 

 

• e) Wazyêt şiyayiş, vêjyaış- (Çıkma, Ayrılma Durumu) :

Dımabestıki ıni zi; dımabestıka “ra”  wa.  İtadı zi, vêrniyê çekuiyunıd (ha-ho-hê) gereka binisiyuw.
Mesela: Tı hê çara yêni?                           Ez ha Çolig’ra yena.

.  Sen nereden geliyorsun?              Bingöl’den geliyorum

 

 
3. Dımabestıki Zahfi-ÇOĞUL EKLERİ :

Pêniyê/pêrniyê nımunıd  dımabestıka “i-iy” nısyena, yow zi hıerfa vêr hıerfê pêyin eg “a-e-ı-o” wa se, ın qêdıra nısyêni..

Mesela:  Qelem – Qelêm            Dest Dêst    Lıng – Lingiy        Fek – Fêki 

.  Kalem – Kalemler         El – Eller       Ayak-Ayaklar       Ağız – Ağızlar    zê ınuni..

 

Yow zi pê dımabestikê  “un”  çekuyun kêni zahf.

 Mesela: Kıtabun  Defterun   Kıjun   Cümyerdun…  zêy ınuni… (labelê itadı ına dımabestıka “un” Tırki’da yena ına me’na : leri ları)

. Kitabun mır biya.               Kitapları bana getir.

. Lıngun xuı bıunc xuı ser.      Ayaklarını kendine doğru çek..  zêy ınuni.

 

 

 

 

 

4.Dımabestiki a’lakêy-TAMLAMA (İLGİ) EKLERİ

Dımabestıkıg, eg nımı bestenu yownê nımiya se aya dımabestıka vuni “Dımabestiki a’lakêy.”  Inı zi, pê herfuni  ” -i, -e, -ê” yi vırazyêni.

Mesela: Defterê  E’li           Ali’nin defteri,

. Diyêsi  mektêb       okulun duvarı,           Kulpi bêr    kapının kolu,

. Şertıkê kêbêr          bahçenin kapısı